Figura historike (Rreth bashkëpunimit kulturor polako – shqiptar) –Nga ;Haxhi DULLA

FRYDERYK CHOPIN (1810-1849) Fryderyk Chopin ( shq.Shopen ) është një kompozitor dhe pianist i shquar polak. Veprat e Chopin karakterizohen nga elementë të tillë si shprehja e thelluar dhe referenca ndaj shembujve stilistikë të muzikës popullore polake. Ai konsiderohet si një nga pianistët më të mirë të epokës romantike. Talenti i tij u zbulua kur ai ishte vetëm disa vjeç – përmendjet e fëmijës brilant e kënaqën shpejt aristokracinë e Varshavës. Krijuesi, i quajtur poeti i pianos, u rrit në Poloni, por pjesën më të madhe të jetës e kaloi në Paris. Aty vdiq edhe nga tuberkulozi. Fëmijëria Fryderyk Franciszek Chopin ishte djali i një francezi, Mikołaj (Nicolas) Chopin, dhe një gruaje polake, Tekla Justyna e lindura Krzyżanowska. Data e lindjes së tij supozohet të jetë 1 Mars 1810, por në të dhënat e tij të pagëzimit thuhet 22 shkurt. Pavarësisht nga kjo mospërputhje, njihet data e festuar nga vetë kompozitori dhe familja e tij, pra dita e parë e marsit. Mikołaj Chopin erdhi në Poloni në moshën 16-vjeçare, i dashuruar me Poloninë dhe Poloninë (ai nuk e la kurrë atdheun). Ai ishte i përfshirë në drejtimin e një konvikti për djemtë e pronarëve të tokave nga jashtë Varshavës dhe edukimin e rinisë fisnike – një nga nxënëset e tij ishte Maria Łączyńska, e njohur më vonë si Maria Walewska. Fryderyk ishte fëmija i dytë i Teklës dhe Mikolajt. Ai kishte tre motra: Ludwika më e madhe dhe dy më të vogla: Izabela dhe Emilia. Disa muaj pas lindjes së Fryderyk, prindërit e tij u shpërngulën nga shtëpia e feudale në Żelazowa Wola në krahun e djathtë të Pallatit Sakson në Varshavë. Shtëpia e familjes Chopin kumbonte nga muzika dhe drejtohej në përputhje me modelet më të mëdha të aristokracisë polake. Babai i tij i binte flautes dhe violinës, nëna e tij këndonte dhe luante piano, dhe Ludwika gjithashtu mësoi të luante këtë instrument. Fryderyk ishte i ekspozuar ndaj muzikës që në moshë të re. Nëna e tij filloi t’i mësonte të luante piano kur ai ishte 4-5 vjeç. Ai filloi arsimin e rregullt muzikor në moshën 6-vjeçare nën mbikëqyrjen e violinistit dhe mësuesit çek, Wojciech Żywny, me të cilin studioi deri në vitin 1822. Në të njëjtin vit, kur studenti u rrit më shumë se mjeshtri, Wilhelm Wacław Würfel, një pianist i shkëlqyer dhe profesor në konservator, me shumë mundësi u bë mësues këshilltar i Chopinit. Talenti i tij u zbulua shpejt – gazetat publikuan përmendjet e fëmijës brilant. Fryderyk i vogël filloi të krijonte kompozimet e tij të para, mazurka dhe poloneza, të cilat babai i tij i shkroi me përpikëri për të. “Polonez in G minor” u botua kur Chopin ishte vetëm 7 vjeç – që atëherë ai gjithashtu filloi të performojë në shtëpitë e fisnikërisë dhe aristokracisë së Varshavës. Ai ndër të tjera luajti, në Pallatin Radziwiłł, në Pallatin Belweder në Dukën e Madh Konstanti, si dhe në familjet Sapieha dhe Potocki. Në 1818, ai i dha dy nga polonezat e tij nënës së Carit dhe mbretit polak, Maria Fiordorona, e cila po vizitonte Varshavën. Rinia e Shopenit Në vitet 1823-26, adoleshenti Fryderyk studioi në shkollën e mesme të Varshavës. Gjatë kësaj kohe, ai kalonte rregullisht pushimet në pronat familjare të miqve të tij, ku ekspozohej me muzikën rurale. Shkruante me entuziazëm tekstet e këngëve, interesohej për folklorin dhe merrte pjesë në rituale të ndryshme. Këto magjepsje u pasqyruan në kompozimet e tij të mëvonshme, veçanërisht në mazurkat. Nga viti 1826 deri në 1829, Fryderyk Chopin studioi në departamentin e “teorisë së muzikës, basit të përgjithshëm dhe kompozimit” të Shkollës së Muzikës të Varshavës, e cila ishte pjesë e Konservatorit dhe në të njëjtën kohë e lidhur me Universitetin e Varshavës. Katedra e fakultetit më pas u mor nga Józef Elsner. Gjatë studimeve, Chopin fitoi aftësi, disiplinë dhe përgjegjësi për kuptimin dhe saktësinë në ndërtimin e kompozimeve. Pikërisht atëherë ai shkroi veprat e tij të gjera: Sonata në C minor, Rondo à la Krakowiak, Fantazi op. 13 mbi temat polake dhe Trio në G minor. Udhëtim në Francë Në moshën 20-vjeçare, Fryderyk Chopin u largua nga Polonia, në të cilën nuk u kthye më, megjithëse nuk hoqi dorë kurrë nga atdheu i tij i dashur. Ai jetoi në Paris, ku fitoi famë si virtuoz dhe improvizues. Ai gjithashtu luante shpesh jashtë Francës. Me kalimin e kohës, për shkak të shëndetit të rënduar, ai jepte koncerte gjithnjë e më pak dhe kompozonte dhe jepte mësime më shpesh. Ai mbajti njohje me personalitetet më të shquara të epokës, si kompozitorët: Hector Berlioz, Franz Liszt, shkrimtarin Honoré de Balzac dhe piktorin Eugène Delacroix. Ai ishte gjithashtu mik me elitën e emigracionit polak: Adam Mickiewicz, Julian Ursyn Niemcewicz dhe Cyprian Norwid. Më 1849 vdiq në Paris nga tuberkulozi. Ai u varros në varrezat Père-Lachaise. Zemra e Fryderyk Chopin u kthye në Varshavë dhe u varros në kishën e St. Kryqit.

• “Një banor i Varshavës, një polak në zemër dhe një qytetar i botës me talent”, kështu shkroi poeti polak mik i Chopinit, Cyprian Kamil Norwid një ditë pas vdekjes së pianistit në 1849.

Shopeni kompozoi dy koncerte për piano, të cilat u shkruan në këtë rend: Koncert në F minor, Op. 21 (shkruar në 1829–1830, botuar 1836)

• Për shumicën e botës, Chopin është thjesht një kompozitor brilant;

për polakët ai është gjithashtu një “poet kombëtar” dhe një “profet kombëtar” (Norman Davies 1991, 49). Në vendin e Shopenit Muzika e Chopin ka luajtur gjithmonë një rol të madh në formimin e identitetit kombëtar të polakëve. Me kalimin e viteve është kthyer në një nga simbolet e një atdheu të pavarur dhe në kohë të vështira ka qenë burim shprese, bashkimi dhe force. Jashtë vendit, ai perceptohej dhe perceptohet si kuintesenca e asaj që është më e vlefshme në kulturën polake. Madje mund të thuhet se Chopin është ambasadori më i dalluar i Polonisë në botë. Krijuesit e filmit “In Chopin’s Country” ishin të vetëdijshëm për këtë fakt, ndaj nuk është çudi që ata vendosën ta afrojnë Poloninë me publikun përmes punës së kompozitorit brilant. Katër kompozime Chopin të interpretuara nga Witold Małcużyński bartin një mesazh shumëdimensional. Së pari, ato përfaqësojnë faza të mëvonshme në jetën e artistit. Për shembull, Mazurka në B minor, e realizuar në peizazhin e shtëpisë së feudalit në Żelazowa Wola, i referohet fëmijërisë së kompozitorit dhe burimeve popullore të veprës së tij. Së dyti, veprat individuale simbolizojnë aspekte të ndryshme të polonisë: patriotizmi dhe rebelimi, malli për atdheun, shqetësimi për fatin e vendit, besimi në të ardhmen… Secili nga katër fragmentet karakterizohet nga një koncept stilistik i ndryshëm. Meriton përmendje të veçantë sekuenca e parë, një interpretim i guximshëm dhe i mirëmenduar i Etydit Revolucionar, në të cilin mjetet vizuale të shprehjes janë të kufizuara në minimum: kamera dinamike regjistron vetëm imazhin e dorës së pianistit dhe tastet e pianos, ndërsa pjesa tjetër e kornizës është e mbushur me të zezë. Kjo procedurë e thjeshtë na lejoi të nxjerrim një pasuri të re kuptimesh nga një prej kryeveprave më të famshme të Chopenit. ( Instituti Frederik Chopin-Varshavë) Vetë Shopeni la gjithashtu dëshmi të shumta të angazhimit patriotik. Instituti Kombëtar Fryderyk Chopin me seli në Varshavë është qendra më e madhe e Chopin në botë, e cila promovon, mbron, hulumton dhe shpërndan plotësisht dhe në mënyrë gjithëpërfshirëse trashëgiminë e Fryderyk Chopin. Shoqata Fryderyk Chopin Shoqata Fryderyk Chopin (TIFC) ekziston që nga viti 1934. Deri në vitin 1950, si një shoqatë e quajtur Instituti Fryderyk Chopin. Ajo zhvillon aktivitete të ndryshme që synojnë përhapjen dhe thellimin e njohurive për Fryderyk Chopin dhe shpërndarjen e veprave të tij në Poloni dhe jashtë saj. Baza e veprimtarisë së Shoqërisë është mbrojtja e trashëgimisë së Fryderyk Chopin. Pika e nisjes për të gjithë koleksionin e mbledhur në Muze, Bibliotekë, Fototekë është Chopin dhe epoka e tij. Koleksionet përbëjnë një bazë shkencore për muzikologë dhe Chopinologë nga e gjithë bota. Është jashtëzakonisht e rëndësishme t’i plotësoni ato në mënyrë të vazhdueshme përmes dhuratave, shkëmbimeve dhe blerjeve të bëra në Poloni dhe jashtë saj – në ankandet e organizuara nga kompani antike. Shoqata Fryderyk Chopin merr pjesë në punën editoriale – duke përfshirë: Veprat e plota të Chopin redaktuar nga Ignacy Jan Paderewski, Józef Turczyński dhe Ludwik Bronarski, të botuara në vitet 1949-1961, që nga viti 1959 – Botimi Kombëtar i veprave të Chopin redaktuar nga Jan Ekier Për më tepër, TiFC kryen aktivitete botuese dhe organizon veprimtaritë e Chopin-it jashtë vendit. Drejtoreshe Gjenerale e Shoqatës Fr. Chopin në Varshave është zonja Ewa Sławińska-Dahlig ndërsa e degës në Sanniki , zonja Aleksandra Głowacka. Badhkëpunimi kulturor polako-shqiptar Badhkëpunimi i tillë tashmë është në rrugë të zgjerimit. Tani sa kohë Stowarzyszenie Polsko-Kosowskie / Shoqata Poloni-Kosovë, zhvillon një bashkëpunim me Shoqaten F. Chopin dega në Sanniki si partneritet në fushat e kulturës e të muzikës Në kulturë përmes zhvillimit dhe zbatimit të programeve të bashkëpunimit, shkëmbimeve kulturore dhe bashkëpunimit të drejtpërdrejtë ndërmjet institucioneve kulturore, organizatave dhe individëve në të dyja vendet. Në muzikë ndër të tjera përmes prezantimit të punës së kompozitorëve e muzikantëve, organizatave, institucioneve, shkëmbimit të përvojave mes tyre. Badhkëpunimi me Shoqatën F. Chopin u zgjerua edhe më tej në vitin 2024 me pjesëmarrjen e pianistes nga Kosova, Lule Elezi me koncertin e saj të parë në (Europejskie Centrum Artystyczne) shq. Qendrën Artistike Evropiane në Sanniki ku kishte qëndruar e komponuar kompozitori i madh polak Frederik Chopin, me të vazhduar me koncertet e radhës në Izabelin të Varshavës dhe Plock. Bashkëpunimi kulturor mes dy Shoqatave u zgjerua edhe me tej me pjesëmarrjen e anëtarëve të Shoqatës së Chopin në takimin tradicionale integrues të Diasporës Shqiptare, “Pranvera Shqiptare” në Ciechocinek të Polonisë , dhe pjesëmarrjen e përfaqësuesve të Shoqatës polake në festat shtetërore të Shqipërisë dhe asaj të Kosovës organizuar nga Përfaqësitë Diplomatike te këtyre vendeve. Gjatë muajit mars në Konkursin e parë për pianistë të rinjve organizuar nga Shoqatat F. Chopin e Tiranës, morën pjesë edhe artistë polak, pianistja, profesoresha e pianos në Akademinë e Muzikës në Varshavë Maria Gabryś-Heyke që njëherit ishte anëtare e jurisë profesionale të konkursit. Polaku 16-vjeçar Maciej Domagała është fitues i Konkursit të Parë Ndërkombëtar për Pianistë të Rinj “J’adore Chopin” në Tiranë. Në muajin maj 2025 në kuadër të Festivalit Chopin Fest në Prishtinë që organizon Shoqata F. Chopin e Prishtinës në hapje të Festivalit do te performon artistja polake Maria Gabryś-Heyke. Gjatë këtij viti në koordinim mes Shoqatave tona, është aranzhuar edhe një koncert në kuadër të njërit nga Festivalet me titull ” Në Tokën e Chopenit” e artistes polake me prejardhje shqiptare Jowita Graicevci-Szornel me bendin e saj. Bashkëpunimi kulturor polako-shqiptarë, do të zgjerohet edhe më tej në vitet në vazhdim… Monumenti Fryderyk Chopin në Parkun Mbretëror Łazienki është një nga vendet më të famshme dhe më të vizituara në kryeqytet nga turistët dhe banorët e Varshavës. Koncertet e Chopinit të mbajtura aty (çdo të dielë në orën 12:00 dhe 16:00 nga mesi i majit deri në fund të shtatorit) tërheqin mijëra vizitorë dashamirës të muzikës së Chopinit. Haxhi Dulla