Populizmi dje dhe sot në sistemet e brishta politike /Shkruan: Gëzim AJGERAJ,shkrimtar botëror dhe analistë

Populizmi është një fenomen politik që ka ekzistuar në forma të ndryshme përgjatë historisë, por lidhja e tij me sistemet politike të brishta është një temë veçanërisht e rëndësishme.

Kjo lidhje shfaqet si një cikël ku brishtësia e institucioneve politike krijon terrenin pjellor për ngritjen e populizmit, i cili nga ana tjetër, e thellon më tej këtë brishtësi.

Populizmi në të kaluarën Historikisht, populizmi nuk ka qenë një fenomen i ri. Shembujt e hershëm shpesh lidhen me lëvizjet agrare dhe revoltën e “njerëzve të zakonshëm” kundër elitave të industrializuara.

Në Amerikën Latine, për shembull, liderë karizmatikë si Juan Perón në Argjentinë u ngritën në pushtet në mes të shekullit të 20-të duke shfrytëzuar pakënaqësinë masive ndaj pabarazisë ekonomike dhe politike.

Këta liderë premtonin se do të flisnin në emër të popullit dhe do të ndërtonin një shoqëri më të drejtë.

Në këto raste, populizmi shfaqej si një kundërpërgjigje ndaj sistemeve politike që konsideroheshin të korruptuara, të shkëputura nga realiteti i qytetarëve, ose si të dominuara nga një elitë e vogël.

Edhe pse premtonin përmirësime, shumë prej këtyre lëvizjeve shpesh përfundonin duke dobësuar institucionet demokratike, si p.sh. pavarësinë e gjyqësorit, lirinë e shtypit dhe ndarjen e pushteteve.

Populizmi sot dhe lidhja me sistemet e brishta politike

Në ditët e sotme, populizmi ka shfaqur fytyra të reja, shpesh të përforcuara nga dinamikat e epokës digjitale dhe globalizimit.

Kriza e besimit:

Një nga faktorët kryesorë që ushqen populizmin modern është kriza e thellë e besimit te institucionet politike, qeveria dhe partitë tradicionale.

Në shumë vende, qytetarët ndihen të lënë pas dore nga elitat, të cilat perceptohen si të preokupuara vetëm me interesat e tyre. Kjo ndjesi shkëputjeje krijon një hapësirë të madhe për liderët populistë, të cilët premtojnë të “restaurojnë” sovranitetin e popullit.

Ndërtimi i armiqve: Liderët populistë shpesh përdorin një retorikë polarizuese, duke e ndarë shoqërinë në dy grupe: “populli i pastër” dhe “elita e korruptuar”.

Kjo strategji e thjeshtëzon problemet komplekse, duke i ofruar qytetarëve një armik të qartë për t’u fajësuar për të gjitha problemet, qofshin ato ekonomike, sociale apo politike.

Dobësimi i institucioneve:

Një rrezik i madh i populizmit, sidomos në sistemet politike të brishta, është prirja për të dobësuar institucionet demokratike.

Për shkak se i shohin këto institucione si pjesë të “elitës së korruptuar”, populistët shpesh sulmojnë median e pavarur, gjyqësorin dhe opozitën politike.

Ky dobësim i “kontrolleve dhe balancave” mund të çojë në përqendrim të pushtetit dhe në shkatërrimin gradual të demokracisë.

Në sistemet e brishta, ku institucionet demokratike janë ende në fazën e konsolidimit, efektet e populizmit janë edhe më të rrezikshme. Në vend që të ndihmojnë në ndërtimin e një demokracie të fortë, populistët mund të shfrytëzojnë dobësitë e sistemit për të shpërbërë mbrojtjet e saj.

Si rezultat, vendet mund të bien në një “kurth besimi”, ku alternohen mes liderëve populistë dhe atyre tradicionalë pa arritur kurrë të rivendosin plotësisht besimin e publikut te qeverisja.

Si përfundim, ndryshe nga populizmi i së kaluarës që shpesh ishte i lidhur me lëvizje agrare apo punëtore, populizmi i sotëm është më i gjerë dhe përdor mjetet moderne për të arritur te publiku.

Edhe pse mund të duket si një “korrigjim” i nevojshëm i sistemeve të dështuara, ai shpesh shkakton më shumë dëme, sidomos në sistemet politike që tashmë janë të brishta.

*    *       *       *       *        *

Popullizmi, ky femije i demokracis, çfar i ofron sot njerëzimit

Koncepti i “popullizmit si fëmijë i demokracisë” është një metaforë shumë e saktë, pasi populizmi lind dhe rritet pikërisht brenda sistemeve demokratike.

Ai shfaqet si një përgjigje ndaj mangësive të demokracive liberale, siç janë pabarazia ekonomike, korrupsioni dhe ndjenja e margjinalizimit te qytetarët.

Populizmi pretendon t’i kthejë zërin popullit, por ajo që ai i ofron njerëzimit sot është një paketë e ndërlikuar, me përfitime të dukshme afatshkurtra dhe kosto të larta afatgjata.

Çfarë pretendon t’i ofrojë populizmi njerëzimit

Rivendosja e sovranitetit të popullit

Liderët populistë premtojnë të flasin në emër të shumicës së “njerëzve të zakonshëm”, duke thyer hegjemoninë e “elitave të korruptuara”.

Kjo qasje i jep njerëzve një ndjenjë fuqizimi, duke i bindur se zëri i tyre do të dëgjohet dhe se ata do të jenë sërish në qendër të vendimmarrjes politike. Kjo është një qasje ndaj politikës që tërheq thellësisht.

Identitet dhe një ndjenjë përkatësie

Në një botë të globalizuar ku identitetet tradicionale shpesh zbehen, populizmi shërben si një strehë e sigurt. Ai i jep njerëzimit një identitet të qartë, zakonisht të lidhur me etninë, kulturën ose kombin, duke u ofruar një ndjenjë përkatësie dhe qëllimi në një shoqëri që shpesh ndihet e fragmentuar.

Zgjidhje të thjeshta për probleme komplekse:

Populistët shpesh përdorin një retorikë të drejtpërdrejtë, duke e thjeshtuar problemet socio-ekonomike në një luftë midis të “mirës” dhe të “keqes”.

Kjo qasje e ofron një narrativë të qartë dhe të kuptueshme, duke i shmangur debatet komplekse dhe teknike që shpesh i bëjnë qytetarët të ndihen të largët nga politika. Kostot dhe rreziqet e asaj që ofron populizmi

Megjithatë, ajo që populizmi ofron, vjen me një çmim të lartë:

Polarizimi dhe përçarja sociale:

Strategjia thelbësore e populizmit është ndarja e shoqërisë në dy kampe: “populli i virtytshëm” dhe “elita e korruptuar”.

Kjo ndërtim i “tjetrit” si armik thellon ndarjet sociale dhe pengon dialogun konstruktiv. Njerëzimi sot vuan nga kjo ndarje, ku vendet e ndara në mënyrë drastike janë më të vështira për t’u qeverisur dhe ku marrëdhëniet shoqërore janë shpesh të tendosura.

Dobësimi i institucioneve demokratike:

Në emër të “vullnetit të popullit”, populistët shpesh sulmojnë institucionet e pavarura si gjyqësori, media dhe bankat qendrore.

Kjo qasje dobëson sistemin e “kontrolleve dhe balancave” dhe mund të çojë drejt autoritarizmit, duke e dëmtuar atë që quhet “demokraci liberale”.

Mashtrimi dhe premtimet e pambajtura:

Populizmi shpesh bazohet në premtime ekonomike dhe politike që janë jorealiste. Pasi arrijnë në pushtet, liderët populistë shpesh dështojnë të përmbushin premtimet e tyre, duke lënë pas një rritje të zhgënjimit dhe mungesë të besimit te politika.

Në fund të fundit, populizmi nuk është asnjë zgjidhje afatgjatë.

Ai është një simptomë e një krize më të thellë të demokracisë.

Ai u ofron njerëzve shpresë dhe një ndjenjë përkatësie, por shpesh me koston e dobësimit të sistemit që duhet të mbrojë të drejtat dhe liritë e tyre.

 *  *  *

A shkon përpara një shoqëri që udhëhiqet nga parimet populiste?

Përgjigjja e shkurtër është se, ndonëse mund të ketë përparime të shpejta në afatshkurtër, stabiliteti dhe përparimi i vërtetë afatgjatë janë në rrezik serioz.

Populizmi, në thelb, nuk ofron një vizion të qëndrueshëm për të ardhmen, por një reagim ndaj pakënaqësive të së tashmes.

Premtimet e rreme të përparimit

Populizmi shpesh premton zgjidhje të shpejta dhe transformime të thella. Liderët populistë mobilizojnë masat duke premtuar se do të eliminojnë korrupsionin, do të ndërtojnë një ekonomi më të drejtë ose do të kthejnë “lavdinë” kombëtare.

Në shumë raste, ata arrijnë të bëjnë ndryshime të shpejta, si p.sh. reduktimi i burokracisë, shteti social ose projekte të mëdha infrastrukturore, të cilat u japin njerëzve ndjenjën se gjërat po lëvizin në drejtimin e duhur.

Megjithatë, ky përparim shpesh është i rremë dhe i mungon një themel i qëndrueshëm.

Ai bazohet te një retorikë që polarizon shoqërinë, duke shkaktuar përçarje, ndërsa politikat ekonomike populiste shpesh janë të paqëndrueshme dhe çojnë në kriza financiare afatgjata. Rreziqet për përparimin e vërtetë

Dobësimi i institucioneve

Përparimi i vërtetë i një shoqërie varet nga institucionet e saj të qëndrueshme, siç janë sistemi gjyqësor i pavarur, media e lirë, shoqëria civile e fortë dhe tregu i lirë. Populizmi i shikon këto institucione si pengesa për vullnetin e “popullit” dhe shpesh i sulmon e i dobëson ato.

Një shoqëri pa institucione të forta është si një shtëpi pa themel – mund të duket e bukur nga jashtë, por është e destinuar të bjerë.

Mungesa e qëndrueshmërisë politike

Qasja populiste e ndarjes së shoqërisë në “popull” dhe “elitë” krijon një mjedis të tensionuar politik.

Kjo ndarje sjell shpesh ndryshime radikale në politikat qeverisëse kur ndryshojnë liderët, duke e bërë të pamundur planifikimin afatgjatë dhe stabilitetin e nevojshëm për investime dhe rritje.

Humbja e lirisë dhe diversitetit

Përparimi i vërtetë nuk matet vetëm me rritjen ekonomike, por edhe me lirinë e mendimit, tolerancën dhe respektimin e diversitetit.

Populizmi shpesh minon këto vlera themelore, duke e vendosur vullnetin e shumicës mbi të drejtat individuale dhe duke e konsideruar çdo mendim ndryshe si “tradhti” ndaj kombit.

Kjo qasje çon në një shoqëri më pak inovative, më pak tolerante dhe në fund të fundit, më pak të lirë.

Në fund të fundit, një shoqëri e udhëhequr nga parimet populiste nuk mund të shkojë përpara në kuptimin e vërtetë të fjalës.

2025/QendraPress/