LABIRINTI I VARGUT QË ENDE SHKRUAJ ;Shkruan; Gëzim AJGERAJ,shkrimtar e kritik letrarë

Frymëzim nga fragmenti: “Fuqia Magjepsëse e Poezisë”

Do të jetë vështirë ta përcaktoj se në cilin vit nisi gjithçka. Fillimi shpeshë edhe harrohet. Por mendoj se fillimi i kësaj ngjarjeje duhet të ketë qenë një pasdite e zbehtë vjeshte, kur pashë për herë të parë një dorëshkrim të zverdhur që do të ndryshonte jo vetëm konceptin tim për poezinë, por edhe vetë marrëdhënien time me fjalën.

Ai dorëshkrim quhej Codex Incantationis Verbi, Libri i Magjisë së Fjalës. Thuhej se e kishte shkruar dikur një poet i harruar ilir, të cilit historia ia kishte fshirë emrin, por jo hijen.

Në faqen e parë, në një kalligrafi të drojtur, lexova një shënim të çuditshëm:

“Fjala nuk është shenjë e botës, por vetë një botë që të tjerët e quajnë shenjë.”

Kjo fjali, në dukje e pafajshme, përmbante një kurth. Ndjeva menjëherë një tërheqje të errët, sikur ajo fjali më shikonte, më matëte, dhe më kërkonte të hyja në një labirint ku poeti humbet veten për të gjetur pikërisht veten.

Qysh prej asaj dite, filloi rruga ime drejt zbulimit të asaj që do ta quaja magjia e vargut, jo si metaforë e zakonshme, por si realitet i tmerrshëm dhe i bukur, që mund ta shndërrojë lexuesin në pjesë të tekstit që lexon.

I.

Poeti që i shihte engjëjt e rrejshëm

Në Prizren, ku e nisa kërkimin për origjinën e dorëshkrimit, më treguan për një poet të vjetër, të quajtur R. Ai, më thanë, dikur kishte shkruar poezi ku shfaqeshin “engjëj të rrejshëm me petka të kaltra”, simbol i pushteteve të padukshme që ndërhynin në fatet e njerëzve.

U takuam në një kasolle të vogël buzë lumit. Sytë i kish të lodhur, por jo të dorëzuar.

Kur i përmenda dorëshkrimin, ai buzëqeshi në mënyrë të vrazhdë.

— Zëri i vargut të ka gjetur, tha. Ndodh rrallë që një libër të zgjedhë lexuesin e vet.

E pyeta për engjëjt. Ai më rrëfeu se gjatë viteve të pasluftës kishte parë njerëz që silleshin si shpëtimtarë, por sytë u shkëlqenin si të grabitqarëve që hanin errësirën e një populli të tërë. Shumë nga poezitë e tij ishin shkruar atëherë, dhe shënimet e dorëshkrimit e kishin zgjuar tek ai idenë e fjalës që nuk përshkruan, por krijon.

— Nëse një varg shkruhet me dhimbjen e vërtetë, tha ai, vjen një ditë kur lexuesit fillojnë ta ndjejnë dhimbjen edhe para se ta lexojnë. Kjo është magjia që ne e keqinterpretojmë si metaforë.

Ai tha se dorëshkrimi nuk ishte vetëm teori, por një udhëzim për mënyrën se si fjala mund të mobilizojë një shoqëri. Kur më pa në sy, vijoi:

— Poezia nuk kërkon të ndryshojë botën. I mjafton të ndryshojë lexuesin, dhe lexuesit pastaj e bëjnë botën.

Kjo fjali më shoqëroi si hije gjatë gjithë kërkimit tim.

II.

Labirinti i fjalës së “pambarimit”

Pas disa ditësh, zbulova diçka edhe më të çuditshme. Dorëshkrimi përmbante një hartë – jo një hartë gjeografike, por një hartë semantike. Një hartë e një labirinti ku çdo kthesë ishte një metaforë, çdo korridor një ndjenjë, dhe çdo dalje një iluzion.

Harta shpjegonte se poezia nuk është e përbërë nga vargje, as nga figura të stolisura. Ajo është një: “strukturë lëvizëse e vetëdijes që e kërkon lexuesin për t’u bërë reale në të.”

Ndërsa e studioja hartën, më dukej se labirinti i tekstit po ndërtohej edhe brenda trurit tim. Vija kufijtë midis autorit dhe lexuesit nisën të shpërbëhen. Mu kujtua Borgesi, i cili kishte frikë se mos realiteti ishte vetëm një tekst i shkruar nga dikush tjetër.

Në një faqe thuhej: – “Lexuesi është akti i fundit i krijimit.”

Në një tjetër: – “Poezia nuk është art i fjalës. Është art i ndërgjegjes së tjetrit.”

Më ra ndër mend poezia ku poeti pyeste: “Nëpër cilin labirint atdhe të ta shpëtoj dritën?”

E kuptova se labirinti s’ishte vetëm i fjalës, por edhe i kombit.

Një popull mund të jetë i humbur në një metaforë më tepër sesa në një territor.

III.

Dhoma ku dëgjohen vargjet e pashkruara

Në kërkim të autorit të dorëshkrimit, udhëtova deri në një bibliotekë të braktisur në kufirin e Alpeve. Biblioteka nuk kishte emër, por banorët e quanin “Dhoma e Pashkruar”.

Thuhej se aty, në orët e natës, dëgjoheshin vargje që askush nuk i kishte shkruar kurrë; vargje që kërkonin autorin e tyre të ardhshëm. Ishte e thënë se gjithçka që do të bëhej poezi në shekujt e ardhshëm, kalonte fillimisht në atë dhomë.

Kur hyra, ndjeva një ftohtësi që nuk mund ta përshkruaj. Në ajër lëviznin fjalë të padukshme, si grimca drite. M’u duk sikur e dëgjova zërin e një nëne që lutet për dritën e fjalës së birit të saj.

Pastaj dëgjova zërin e mallit, të mërgimit, të gjymtyrëve të prera të një gjuhe që kërkon të kthehet në atdheun e saj.

Nuk ishin poezi. Ishin fjalë që kërkonin trupin e poezisë.

Diku në errësirë më foli një zë: – Mos e kërko autorin e dorëshkrimit. Ai është çdo poet që premton të mos e tradhtojë fjalën.

Ktheva kokën, por aty nuk kishte askënd.

Zëri vazhdoi: – Poezia është përpjekja e njerëzimit për të shpëtuar nga harresa. Por nëse vargu nuk qëllon tek zemra, ai shndërrohet në hi. Kjo është arsyeja pse jo çdo poet bëhet i përjetshëm.

Sikur të kishte lexuar mendimin tim, zëri shtoi:

– Magjia e vargut nuk është në atë që thotë, por në atë që ndez te lexuesi.

Pastaj gjithçka u zhduk.

IV.

Aty ku fjala bëhet hije dhe hija bëhet fjalë

Pasi dola nga biblioteka, ndjeva se diçka kishte ndryshuar në perceptimin tim.

Nuk e dija më nëse isha unë që e kërkoja poezinë apo poezia që kërkonte mua.

Fillova të shoh gjërat ndryshe: Fjalët kishin hije, dhe hijet kishin fjalë.

Në qytet, njerëzit më dukeshin sikur ishin vargje të papërfunduara. Një burrë i moshuar në tregin e Lidhjes më ngjante me një metaforë të zhveshur nga figura. Një fëmijë që qeshte pranë lumit, më dukte si një alegori e gëzimit të lashtë, të shpikur para gjuhës njerëzore.

E kuptova se poezia, ashtu siç thoshte dorëshkrimi, nuk është formë arti, por: “një grimcë e realitetit që shpërfytyrohet vetëm kur njeriu e dëshiron të vërtetën më shumë se qetësinë.”

Po shqetësohesha. Po humbisja aftësinë për të dalluar botën nga fjala që e përshkruante. Ndoshta ndodhte ashtu siç përmendte R., kur thoshte se vargu nganjëherë shkruhet jo për t’u lexuar, por për t’u jetuar.

V.

Çasti kur lexuesi bëhet autor

Disa net më pas u ula të shkruaj gjithë atë që kisha parë. Doja ta mbyllja kapitullin, ta kujtoja si një përvojë të largët. Por penës i dilnin fjalë të huaja, të cilat nuk i kisha menduar.

Dhe papritmas e kuptova: Dorëshkrimi nuk ishte një relike. Ishte një virus poetik, një mekanizëm i vjetër i krijimit që kërkonte të zgjerohej, të kapte mendjen e poetëve, t’i përdorte ata si media, si altoparlantë për një mesazh që ishte shkruar shumë kohë më parë.

Dhe mesazhi ishte i thjeshtë: “Shkruaj, që të shpëtohesh.”

Fjala ime nuk ishte më imja. Po bëhesha kanal i një poezie që ndoshta nuk më përkiste.

Ku mbaron lexuesi?

Ku fillon poeti?

A janë dy gjëra të ndryshme?

Filozofia do të kishte buzëqeshur dhe do të thoshte se ndoshta jemi të dyja, ose asnjëra. Sepse, siç thoshte ai, “identiteti është mashtrimi më i madh i kohës”.

E njëjta më ndodhi: Nga lexues i dorëshkrimit u shndërrova në vazhdues të tij.

VI.

Fundi ku gjithçka kthehet në fjalë

Tani, teksa përfundoj tregimin, e kuptoj se jam sërish në fillim. Labirinti mbyllet mbi veten dhe hapet njëkohësisht. Fjala që kërkova, më ka kërkuar mua. Poezia që desha ta shpjegoj, më ka shpjeguar mua. Vargu që desha ta analizoj, më ka analizuar mua.

Dhe nëse deri më sot besoja se poezia është art i fjalës, tani e di se ajo është më shumë:

Poezia është arti se si njeriu i shpëton errësirës pa përdorur dritë, por kuptim.

Dorëshkrimi i vërtetë s’është ai që kisha në duar. Dorëshkrimi i vërtetë jam unë. Je ti. Është çdo lexues që përshtatet, dridhet, tronditet, magjepset.

Dhe vetëm atëherë, vargu arrin qëllimin. Sepse, siç shkruante poeti i harruar ilir:

“Vargu që s’ndryshon njeriun, është vetëm tingull.” Dhe unë shtoj:

“Vargu që ndryshon njeriun, është magji.”

2025/QendraPress/