Lufta e kontradiktave, përplasja e gjeneratave dhe kriza morale në Kosovën e pasluftës-Shkruan: Ruzhdi GASHI,avokat

Kosova sot ndodhet në një fazë të ndërlikuar të zhvillimit të saj shoqëror dhe politik.

Pas çlirimit të vitit 1999 dhe shpalljes së pavarësisë më 2008, vendi ka hyrë në një periudhë të gjatë tranzicioni, ku përplasen vlerat e së kaluarës me kërkesat e realitetit të ri demokratik dhe global.

Në këtë periudhë të tejzgjatur paslufte, tri dimensione të fuqishme kanë ndikuar në mënyrën e komunikimit dhe jetës publike: lufta e kontradiktave dhe e gjeneratave, kriza morale dhe ekonomike, si dhe trauma e luftës e pashëruar plotësisht.

Në Kosovë po zhvillohet një luftë e heshtur mes brezave: brezit që e përjetoi luftën dhe brezit që është rritur në paqe.

Brezi i luftës e ndien se sakrifica e tij është harruar, se idealet e lirisë janë zbehur në praktikën e përditshme, dhe se shoqëria nuk po ecën në rrugën për të cilën u derdh gjak.

Në anën tjetër, brezi i ri – i rritur në realitetin e shtetit të lirë – e sheh botën me sy tjetër: kërkon mundësi, drejtësi, meritokraci, dinjitet dhe zhvillim. Për ta, patriotizmi nuk matet më me fjalë, por me rezultate, punë dhe integritet.

Kjo përplasje e perceptimeve e ka bërë shoqërinë shpesh të mbyllur ndaj debatit të arsyeshëm. Brezat flasin me njëri-tjetrin, por nuk komunikojnë me mirëkuptim. Kjo ndarje brezash është bërë edhe ndarje konceptuale: ndërmjet kujtesës historike dhe kërkesës për reformë, ndërmjet idealit dhe interesit praktik.

Një tjetër shtyllë e këtij realiteti është kriza morale që shoqëron krizën ekonomike.

Shoqëria kosovare ka përjetuar një ndryshim të shpejtë sistemik, pa pasur kohë të ndërtojë një kod të qëndrueshëm etik e qytetar. Në mungesë të drejtësisë efektive dhe institucioneve të forta, ndershmëria, solidariteti dhe përgjegjësia publike janë zbehur.

Ekonomia e dobët, papunësia e lartë, pabarazia sociale dhe varfëria kanë krijuar një klimë zhgënjimi.

Kjo gjendje ushqen ndarjen shoqërore dhe e kthen politikën në një garë për mbijetesë, jo për zhvillim.

Në një ambient të tillë, korrupsioni shihet si mjet jetese, jo si sëmundje shoqërore; suksesi matet me pasuri, jo me kontribut.

Kjo është kriza më e rrezikshme për një shoqëri që doli nga lufta me ideal të lartë moral.

Populli i Kosovës ende mbart plagët e pashëruara të luftës.

Mijëra familje të dëmtuara, të zhdukura e të dhunuara nuk kanë marrë drejtësinë që meritojnë.

Në vend që të kishte një periudhë të qëndrueshme shërimi kolektiv e drejtësie tranzicionale, shoqëria u hodh menjëherë në rrjedhën e pluralizmit politik dhe ekonomisë së tregut, pa u përgatitur kulturalisht e institucionalisht.

Kjo krijoi një përzierje të vlerave: idealet e luftës me praktikat e vjetra burokratike e komuniste, sakrifica me interesin e ngushtë personal.

Pasojat e kësaj gjendjeje shihen në mungesën e besimit shoqëror, në polarizimin politik dhe në rënien e respektit ndaj institucioneve.

Në këtë mjedis të përzier, edhe mënyra e dialogut mes njerëzve është bërë më e ashpër dhe më e ndarë.

Në vend të debatit konstruktiv, kemi përplasje fjalësh; në vend të bashkëpunimit, përjashtim; në vend të demokracisë së vlerave, kemi luftë për pushtet.

Kjo lodhje e demokracisë po reflektohet në të gjitha nivelet – nga familja e deri te politika.

Shpesh, fjala e lirë keqpërdoret, ndërsa e vërteta relative bëhet normë, duke e dobësuar aftësinë e popullit për të ndërtuar mirëbesim.

Kosova nuk ka mungesë heronjsh, por ka mungesë pajtimi shoqëror dhe ndërtimi moral.

Për të dalë nga kjo gjendje, duhen disa hapa thelbësorë:

1. Dialog i sinqertë ndërbrezor – Brezat duhet të flasin me respekt për përvojat e njëri-tjetrit. Lufta dhe paqja janë pjesë e të njëjtës histori. Pa bashkim të këtyre dy përvojave, nuk ka zhvillim të qëndrueshëm.

2. Rikthim te vlerat morale dhe përgjegjësia qytetare – Patriotizmi i vërtetë është ndershmëria, puna, kujdesi ndaj tjetrit dhe respekti për ligjin.

3. Shërimi i traumës kolektive – Institucionet duhet të krijojnë politika të kujtesës historike, mbështetje për viktimat dhe edukim për paqen.

4. Arsim dhe ekonomi të qëndrueshme – Vetëm përmes arsimit cilësor dhe zhvillimit ekonomik mund të ndalet emigrimi dhe të forcohet shteti.

5. Kulturë dialogu dhe bashkëpunimi – Demokracia duhet të jetë mënyrë jetese, jo vetëm proces zgjedhor. Respekti për mendimin ndryshe duhet të jetë vlerë themelore.

Kosova ka kaluar shumë: nga shtypja e gjatë, në lirinë e fituar me gjak, dhe tani në betejën më të vështirë – ndërtimin e vetvetes.

Nëse arrijmë ta kuptojmë se liria nuk është vetëm ndarje nga armiku, por aftësi për të bashkëjetuar me njëri-tjetrin me drejtësi e dinjitet, atëherë sakrifica e gjeneratës së luftës do të ketë kuptim të plotë.

E ardhmja e Kosovës nuk do të ndërtohet vetëm me institucione të forta, por me shpirtra të bashkuar, me vlera të pastra dhe me vetëdije të re qytetare që ngrihet mbi plagët e së kaluarës drejt një demokracie të pjekur dhe të drejtë.

Me 3 nëntor 2025

K o s o v ë/QendraPress/