SHPEND BALI BISHEVA ,KALORES I VITEVE TE LAVDISHME TE HISTORISE.

Margegajt e Tropojes shtrihen ne veriperendim te ketij rrethi dhe shume afer qytetit te Bajram Currit .

Ne rrugën qe te shpie nga qyteti ,ne drejtim te grykës se Valbonës ,sa kalon qytetin ndeshesh me vendin e quajtur “Guret e Bali Arifit ” në qendër te fshatit Margegaj.

Pak hapa më tej po në të majtë vihet re një kullë që ka ruajtur karakteristikat e saj mëse njëshekullore .

Kureshtja të shtyn vetvetiu të pyesësh ?!

Kjo kullë është kulla e Bali Arif Bishevës e cila ka trashëguar tiparet më të mira në breza.

Na e tregoi sivjet Shpendi ,Sternipi i Bali Arifit që është një aktivist i palodhur ,si dhe plaku i Malësisë Shaban Bali Nokshiqi autor tekstesh dhe njeri shumë i dashur dhe më vlera të veçanta më të cilët shoqërohesha unë me gjithë vëllain tim Ismailin.

Në vitet kur ndërgjegja jonë kombëtare po zgjohej dhe akoma nuk ishte ndarë nga shërbimet ndaj portës së lartë ,Bali Arifi mori pjesë në luftën e Moraçës ndaj forcave Malazeze të Njegoshëve .

N’at Moraçë n’at fushë mejdani

pushka jonë dy krisma bani …

këndonte këngëtarja e Malësisë , Fatime Sokoli.

Më vonë Bali Arifin e gjejmë në betejat historike të popullit tonë ndaj forcave Turke ,dhe atyre Malazeze ,ne Bujan Rrzhanicë Sutjeskë e Qafë Prush e Qafë Morinë .

Kurrë nuk i dorëzoi armët nga dora.

I vëllai i tij për të cilin janë shkruar këngë Smajl Arifi u vra nga Malazeztë * .

Në vitin 1865 kur zihej vendi nga këto luftëra popullore e kombëtare lindi Shpend Balia .

I ati e dërgoi atë që në moshë të re tek miku i tij Haxhi Zekë Biberi .

Tek Haxhi Zeka që njihej si ndër njerëzit më të zgjuar dhe trima që ka nxjerre vendi Shpend Balia mësoi shumë dhe u burrërua shpejt duke ju bërë krah Haxhi Zekës qëllim dhe për të cilin i ati e kishte dërguar dhe ky e kishte kërkuar .

Traditën e të atit e të xhaxhait Smajl Arifit ,Shpend Balia e vazhdoi më së miri dhe u gjend krahas Haxhi Zekës e Bajram Currit në të gjitha përpjekjet për liri shoqërore e pavarësi kombëtare nga Turqia .

Në vitin 1912 vdes Bali Arifi .

Po këtë vit ,në Pranverë mbahet kuvendi i Junikut i cili shënoi lëvizjen përfundimtare dhe fillimin e kryengritjes antiosmane ,ku Shpend Balia u gjet krah Bajram Currit Hasan Prishtinës Isa Boletinit ,Hazir Sylë Kurpalit të Hasit Bajram Daklanit e Sadik Ramës ,në lëvizjen e tyre patriotike .

Qafë Prush ,Krumë ,Qafë Morinë ,Prishtinë ,Gjakovë ,Shkup janë vende historike ku Bajram Curri mori pjese në luftime ,dhe ai nuk iu nda luftës .

Gjatë luftërave Ballkanike dhe gjatë luftës së parë botërore 28 Korrik 1914 (Një muaj pas vrasjes së dukës Ferdinand në Sarajevë ) – 11/11/1918 , Bajram Curri mbajti një qëndrim antiserb duke vazhduar luftën pa kompromis ndaj fqinjëve të armiqësuar në shekuj .

Hasi dhe Malsia kane qene dy krahina qe me se shumti kane qene te lidhura ne shume plane , si miqesore , shoqerore dhe per ngjarjet qe e kane shoqeruar gjithe rrjedhat e historise si dhe gjeografikisht kanë përberë Malësinë e Gjakovës (Hasi pjesërisht pasi një pjesë përbën atë të Prizrenit ).

Nuk mbahet mend që Hasi e Malësia të kenë ra në gjyq apo mosmarrëveshje mes vetes.

Në këto vite të vështira pas luftës së parë botërore Serbia i forcoi pozitat në Shqipërinë e veriut dhe si pasojë u thellua hendeku mes një pjese të bejlerëve të krahinës sidomos Kryezinjve të Gjakovës dhe Bajram Currit .

Kryeqendra e e Bajram Currit u bë Hasi me kullat e konaqet e tij të hapura për Bajram Currin .

Kruma më vonë u bë keyeqendra e prefekturës së Kosovës (1921 ) dhe Bajram Curri luajti një rol të pamohueshëm në këtë drejtim.

Në Malësi kulla e Shpend Balisë qëndronte e hapur natë ditë për Bajram Currin si gjithmonë dhe ” Begu” siq e thërriste populli kishte “sobën ” ose odën e tij të veçante .

Nuk ka aksion dhe vepër të Malësise ku të mos jetë dëgjuar fjala e Shpend Balisë .

Në aksionin për hapjen e kanalit të Krasniqes në shtëpinë e tij dhe me shpenzimet e tij u vendos të fillohet puna dhe filluan punimet duke kurorëzuar një punë të tillë .

Në pranverë në shtëpinë e tij i sollën tufat e bagëtive miqtë e shumtë të tij nga Hasi ,Peja,Puka e Malësia të cilët e ndihmuan duke ja zëvendësuar tufën e sakrifikuar të tijën për këtë vepër të madhe në shërbim të shoqërisë .

Në vitin 1924 me vrasjen e Avni Rrustemit lajmi u përhap me shpejtësi në gjithë Shqipërinë.

Bajram Currin e gjeti në kullën e Shpend Balisë ku dhe bënë planin për fillimin e kryengritjes kundër Zogut që në histori ka hyrë si “Revolucioni Demokratik i Qershorit ” .

“Pushkët e para ku kanë krisë

bash te gurët e Shpend Balisë ..

Nxjerr naganten me trimni

12 mijë marshojnë mas tij …. **

6 muaj qëndroi Fan Noli në pushtet dhe pastaj e rrëzua përsëri nga Zogu i cili kishte mbështetjen Serbe ku dhe qëndroi 6 muaj .

Me të ardhur në Shqipëri ,Ahmet Zogu nëpërmjet veglave të tij dhe parave të marra nga Serbët filloi ndjekjen e patriotëve të Kosovës e Malësisë e Hasit Lumës Dibrës e gjithë Shqipërise .

Në Krumë u varën në litar,Hoxhë Zogu i Bytyçit dhe Gjelosh Rama për aktivitetin patriotik dhe për mbështetjen ndaj Bajram Currit …

Bajram Curri gjeti strehë në Margegaj .

Dimrin e vitit 1924 e kaloi së shumti në kullë por kontaktet i kishte dhe me krerët tjerë të Krasniqes Sali Manin , Bajraktarin e Krasniqes ,Rexhep Adullahin,Sylë Hoxhën etj .

Bajram Curri kishte shpërndarë luftëtarët e tij për shkak të dimrit të egër dhe planifikonte ti mblidhte më vonë më daljen e verës për vazhdimin e qëndresës kombëtare .

Në Mars të vitit 1925 lëvizjet e xhandarëve e të njerëzve të Zogut ishin të shumta dhe që të ishte më i sigurtë , zhvendoset në Shpellën e Dragobisë ku me 29 Mars rrethohet nga xhandarët e mbretit dhe sipas të dhënave të deritanishme vret veten për të mos u dorëzuar i gjallë .

3 vjet mbajti zi Shpend Balia për “Begun e Malësisë” .

Në kohën e lëvizjes Antifashiste Nacional-Çlirimtare shtëpia e Shpend Balisë tij u bë bazë e luftës dhe ndihmoi me çfarë mundi këtë lëvizje.

Edhe pas çlirimit të vendit dhe hovit të pasluftës për zhdukjen e analfabetizmit,hapjen e shkollave rrugëve e fronteve të punës luajti një rol shumë pozitiv në frymëzimin e edukimin patriotik e shoqëror të brezave.

Dëshmitaret e asaj kohe që e kanë njohur nga afër si plaku Shaban Bali Nokshiqi ,Miftar Shpati që të dy burra rreth të 90 -ave dhe plot gjallëri shprehen me superlativa për këtë figurë .

Për ta ilustruar më mirë ,do përdori dëshmitë e shume teksteve dhe autorëve ndermjet të cilëve Gjon Markokaj ( Libri i tij i fundit : Peshë Historie ) ,si dhe të shumë të dhënave të tjera .

Sipas këtyre të dhënave Shpend Bali Bisheva është personifikuar në filmin :

Nëntori I Dytë .

Dhe pikërisht portreti dhe karakteri egzotik i SHPEND DRAGOBISË ***

në rolin e Mario Ashikut na paraqet Shpend Bali Bishevën e vërtete.

Pavarësisht këtij fakti ,Shpend Bali Bisheva mbetet “Kalorës ” i viteve dhe epokave të lavdishme të historisë së Malësisë së Gjakovës.

* Mendoj se Gjergj Fishta (potencialisht ) ka bërë një lapsus historik në lidhje me Smajl Arifin !

Ka po knon ai zog i zi

mbi ato lugje mbi Gusi

Amanet oj fusha e male

Shuejni kangë e shuejni valle

shuejni vallet për me kja

Se N’Krasniqe i kob ka ra

Smajl Arifi thonë asht vra

n’atë Sutjeskë tuj gjuejtë me shkja …

Nisur nga fakti se ky është Smajl Arifi që e ka njohur e gjithë Krasniqja ,ai na flet për rënien e tij heroike në Sutjeskë ,dhe Smajl Arif Bisheva nuk ka ra në Sutjeskë

Ose alternativa e dytë kemi të bëjmë me dy Smajl Arifa të Krasniqes për të cilin do lutesha kush të ketë informacion të na e përcjellë .

**

Ndonëse pushka e parë dhe plani i luftës së Revolucionit të Qershorit është hartuar në kullën e Shpend Balisë ,ku Bajram Curri nxori alltinë e qëlloi në ajër duke thënë :

Për hajër na qoftë .

Kjo shënoi një moment shumë të rëndësishëm :

Sinjalin e Revolucionit që do të ngelej në histori për hovin dhe karakterin popullor dhe qoi në përmbysjen e Mbretit dhe të klasës së bejlerëve .

Megjithate përpjekja e parë me armë ndërmjet forcave të HAS e MALËSISË me forcat zogiste të Muharrem Bajraktarit është zhvilluar në postkomandën e tij në në Krumë duke shënuar fillimin zyrtar të tij .

Nga ku pastaj kryengritja u shtri në Lumë Dibër Mat e Tiranë .

Informacioni më i gjerë do të ndihmonte shumë dhe është i mirëpritur.

Servet Bytyçi.

London

24/11/2016