Zellmëdhatë e përsosura – nënat tona
Në ditën e dyzetë të ikjes në amshim të nënës së tij, Ilir Shaqiri ka shkruar një poezi me shenja tepër të qëndrueshme të një poeme për nënën
Letërsia jonë ka kohë që nuk ka parë një përshkrim të këtillë, ku përmes jetës 80 vjeçare të saj, ai na e sjell një pasqyrim real historik të kohëve deri në ditët e sotme, të ngritur mjeshtërisht në artin e bukur të vargëzimit.
JETËDHËNËSJA IME
Erdhe një mëngjes tetori, 1939,
teksa fryma e pa përgjumur
e mosnënshtrimeve shekullore
përditësohej kodrinave të buta të Vitakut
nga siluetat e kudondodhshme hijemëdha
të Imerit të vogël,
tek ngrinte dylbitë andej nga vjen oshtima
s’e kishte do haqe të pambyllura me krajlin.
Gratë lanin tirq galana në lumë
e plisa të bardhë në krua…,
kohë, kur s’kishte as për hua
qoftë dhe një gjilpërë,
as dhe një patkua…,
por, arat duheshin mbjellë,
arat duheshin korrë
me duart e brishta
të bëra prush e plor.
Sa herë shpalosje hidhërimin
në pragun e shtëpisë
në Motin e lig, dhembjen e thellë,
tek përzjarreshin e thyheshin
rrasat e çatisë,
dalzotës – vëllapërmalli
të bëhej ombrellë.
Të merrte për dore arave të gjata,
mëkat të mos lëvroheshin
e të mos mbilleshin bisht-ë-m’bisht
dhe më shumë së motër iu bëre vëlla
në çdo hap krah djathtë, përsosmërisht!
Kur mbushe 18, u bëre nuse
për birin e katërt të nënës Nuri,
të quajtën: Drenushë që s’trembet prej fushe,
dorëdjathta e merakut që ndritë një shtëpi!
Pas dy vitesh të plota u bëre nënë
dhe me foshnjën ngryk nga punët s’u tunde,
të ndriste ninulla në buzë rrezehënë,
përderisa tetë djepa i mbushe, i përkunde…
Kur hallet e mëdha të trokisnin në xham,
u thoshe: mirë se vini, shtëpinë plot e kam!
Si krahë dallëndysheje ballit tënd të sheshtë
vetullat harkore ngrysur s’t’i pashë kurrë,
gërshetin e lidhur me flokun e shpeshtë,
qerpikët kallinj si valëzat mbi grurë!
Dua të ju shoh lart, thoshe, në bregun e lirë
atje ku del dielli që e përthanë vesën,
s’dua t’ju gjejë agu në shtrat të pa gdhirë,
puna bënë të sotmen, të përndritur shpresën!
Hipur mbi një kalë më nise për në shkollë,
më the: përtej maleve do mësosh çfarë ka,
kujdes motit të egër, vishu e mos rri hollë,
shëndetin dhe jetën s’ta jep kush hua.
E unë ku ta dija ç’peshë ka malli yt,
andaj ktheva kokën dhe një herë me t’pa,
diçka e panjohur më gulçoi në fyt,
sakaq një lot faqesh m’rrëshqiti e dheut i ra.
Fund muajve kur kthehesha nëpër baltë e borë
deri në mëngjes më mbaje pranë vatrës
me kokën mbështetur n’tëndin kraharor
mësoja sesi ecët dhe në teh të shpatës…
Ashtu, këpucë përçapur udhëve të gjata,
kurrë s’do e ktheja kokën nga asgjë që lehë
në ditët e hirta, dritën vriste nata
dhe kur s’të kisha pranë tek ti gjeja strehë!
Çfarë shihja tej maleve, mirësitë t’i tregoja,
të shtohej buzëqeshja teksa më bëje burrë,
ato që të ngrysnin përpiqesha t’i mbuloja
nga dritëshprehja jote që s’u ngopa kurrë!
Ajo drita jote që ngrihej mbi çdo brengë
qe, bekimi yt shtruar nëpër këngë!
Erdhi fundi i shekullit, kudo xixa stralli
plagë me erë baruti, ditëvdekje mes brigjesh
dhe për fjalën tënde më shkrumbonte malli:
do bësh krejt çfarë duhet, kujdes të mos digjesh?!
Në fushën e vdekjes u gjende papritur,
n’dy anët e bregoreve plisat ranë përdhé,
sakaq një zë foshnje u ngrit në të thërritur…,
ishte fati yt, a lindja jonë e re?
Lumnajë, gra e fëmijë nëpër hone e gropa,
derisa barbaria villte zjarr me topa.
E more në duar dhe e mbështolle fort,
e panjohura nuse dy binjake s’mbante,
e quajte Kaltrinë qiejve të pa mort,
derisa mitraljeri dhe koka foshnjash hante…
Shpalosje hidhërimin në cep të shamisë,
në Motin e tymtë dhembjen e thellë,
me një foshnje ngryk n’prehër të Perëndisë,
dalzotës-ja e vetvetes nën malet ombrellë.
Sa herë hija e trupit binte katër këmbë
tamblatorja “e Zeusit” vinte për tu mjelë,
jetën edhe vdekjen e mbaje ndër dhëmbë,
diçka e pamposhtur të tingëllonte thellë.
Kaltrinë, u bë dheu i lirë siç e deshe
nga burrat e mbjellë, lule në çdo skaj,
zbritën çlirimtarët nëpër udhë e sheshe…,
në sytë e të gjithëve shihje sytë e saj!
Përsëri na mblodhe në shkrumbin e vatrës,
në heshtjen e madhe përreth sofrës boshe
ku ta gjenim fillin nën hijen e çadrës,
tek ti mbanim vesh se çfarë do na thoshe.
Nuk është hera e parë që u rrëzuam përdhé,
por prapë jemi ngritur me sytë nga liria…,
në thelb gjithçka e bukur që ndritë mbi atdhe
ka forcën e djepit, bekim nga shtëpia!
Ati i së tashmes duhet të jetë veç dija,
të lirë e t’pa cenuar mbillni dashuri,
në një botë pandehmash qiejve me shkëndija
ata që harrojnë digjen përsëri.
Në Fushë të Kosovës kur zonja Ollbrajt zbriti,
se ç’bënim me lirinë, pat ardhur t’na shohë,
diçka sillje n’mendje nënë, askush nuk e diti,
tek hyre në rrënoja dhe u ktheve ndërkohë.
Kostumin e nusërisë nga arka e djegur
e nxore e shkunde e bëre palë-palë,
s’ka gjë se flakët diku e paskëshin prekur,
asaj, Zonjës së Qiellit, the, dua me ja falë!
Me erën e shkrumbit mbi pëlhurë të vekut
në emër të nënave që u martirizuan
në shesh të Prishtinës mes djemve t’dyfekut
dy vajza sorkadhe në dorë ia dorëzuan.
Ngryk e mbante zonja, sikur ti Kaltrinën,
teksa ligjëronte flladiste Prishtinën!
Ç’kërkesë ke pasluftës moj nënëlokja ime?
ta shoh Shqipërinë, the, të ndalem në Fushë Krujë,
kam një peng të vjetër për dadën Qerime
të flas pak me të dhe t’i ulëm n’gjunjë.
Kur mbërritëm në Morinë mjegulla i kish ra Drinit,
sakaq një rrudhë t’re ta pashë përmbi vetull:
a vetëm deri këtu është hisja e çlirimit,
kështu, prapë të ndarë do na gjejë ky shekull?
Ja Fusha e Ujëbardhës nënë, frymë e Albulenës
dhe si për çudi sot është 2 shtator…
Ç’merr prej Kështjellës së Krujës deri n’cep të Lezhës
shqip hukaste dheu agun arbëror!
Por, pas vdekjes së Princit gjithçka u bë futë,
rizgjimet dardane…, eh sa zi e mort…,
dhe kur mbet atjehja pa burra e barut,
jetimët nënsqetull këtu i soll dada Shotë.
“Pa më lerë ca kohë birë, të rri me të vetëm”,
t’ia flladis pak ballin me kumtin jehonë…
t’i them së, na e mbolle në asht lirijetën,
ndritshëm dhe lavdishëm në ndërgjegjen tonë!
Në këngët kreshnike kur këndonte baba
Ajkuna arbërore me hënën zemërohej,
xhubleta i qe grisur maleve të larta
7 ditë e 7 net teksa përgjërohej…,
priste që Omeri nga varri t’i zgjohej.
Ç’prej kur labeatët u zunë me furtuna
këndej rron Rozafa me foshnjën në gji,
kurorë përmbi Shkodër, këmishën ia lanë Buna,
kult bese shenjtëruar përdeg dashuri!
Ecnim në mes malesh ngado aromë deti,
më të thellë sytë e saj sesa të një poeti!
Ja dhe Argjiroja, nënë, yll që nuk u shua…,
tek s’gjente shpëtimin foshnjën ta mëkojë,
kërceu nga kalaja mbi shkëmb u copëtua,
guri mori jetë, qumësht zu të pikojë…
Pas dhjetë ditësh po ktheheshim
përpjetë bregut të Drinit,
në radion e makinës s’mbërrin valë Tirane,
në mjegullën e dendur, në ninëz të syrit
teshtinin tetarët me tuje e nishane.
Hë…, më thuaj nënëloke, si tu duk Shqipëria?
Shëmbëllen…, më e gjerë në ëndrrat e mia!
Tashmë e fituara është në dorën tonë,
punë dhe vetëm punë, birë, mirëkuptim n’mes veti,
të huajt për të ardhmen nuk kanë çfarë t’na thonë,
me zërin e nënave lë t’flasë kryeqyteti.
Të flasin meritorët, që të gëzojë nënoja…,
pse t’a përlajë mjegulla Drinin në dy anë,
jeta dhe më e bukur do ngrihet mbi rrënoja
nëse kuvendarët s’do i zgjedhim profanë.
Dhe do ikin vitet, 20 pas çlirimit,
askush s’ta zu vendin në sofrën e parë,
të shkëlqente nuri, nënë, afshi i bekimit,
tek përmjaltej oda me trashëgimtarë!
Kujtimet e shkënditura që nga fëmijëria,
ato më mbresëlënëset të vinin palë-palë,
patretshëm të ndriste në fytyrë bukuria
si një hënë e plotë pezull mbi një mal!
Përsëdytje tregimet për njeriun e jetës,
shumësinë e virtyteve që ai shfaqte prore,
se: ndjenja, mendimi dhe kulti qëndresës
burojnë jetëpërtërishëm nga fuqitë amënore!
Një shenjë e pa pritshme gati e pakuptueshme
nga ato që lexohen në formë alegorike,
buzëqeshje e menduar, e pakrahasueshme,
qe, çasti i fundit kur mbylle sytë dhe ike.
Si ninëz mbi një gur ndrinë e pavenitur,
në muret që ngre zemra blatohen kujtime,
këshillëmirë e pasosur, vapon e përtëritur
zellmadhe e përsosur – Jetëdhënësja ime!
Ilir Shaqiri
Korrik, 2020.
/Telegrafi/
